maj 2023

Niedawno opisywaliśmy naszą podróż na Lubelszczyznę i wspominaliśmy o atrakcjach Lublina oraz o podziemiu kredowym w Chełmie. Tym razem chcielibyśmy napisać o dużo mniej znanym miejscu.

Niecałe 60 kilometrów na północ od stolicy województwa lubelskiego znajduje się miejscowość Czemierniki. W XVI wieku należała do rodziny Firlejów. To za sprawą tego rodu wieś zyskiwała na znaczeniu. Miejscowość najbardziej rozsławił biskup płocki, arcybiskup gnieźnieński i późniejszy prymas Polski – Henryk Firlej. Biskup gnębił miejscowych protestantów i zakazał we wsi osadnictwa Żydom. Zakaz zniósł dopiero Jakub Ludwik Sobieski, syn Jana III Sobieskiego, który zasłużył się także w inny sposób – na początku XVII wieku wybudował on w Czemiernikach kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa oraz okazałą rezydencję. Pałac w stylu renesansowym wzniesiono w typie pallazzo in fortezza. Z jednej strony był otoczony rozległym stawem, z drugiej fosą, ogrodami włoskimi i rozległymi murami obronnymi z bastionami. Budynek bramny zachował się do dziś.

Na przestrzeni wieków pałac przechodził w ręce kolejnych właścicieli. Zarządzali nim choćby wspomniany Jakub Ludwik Sobieski, marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski, Michał Radziwiłł, Wincenty Krasiński z Opinogóry (ojciec poety Zygmunta Krasińskiego) czy rodzina Raczyńskich z Rogalina (aż do wybuchu II wojny światowej).

Warto też wiedzieć, że przez kilka miesięcy na przełomie lat 1625–1626 Czemierniki były siedzibą króla Zygmunta III Wazy. W obawie przed zarazą panującą w Krakowie król wraz z żoną Konstancją, córką Anną Katarzyną i całym dworem schronił się w Czemiernikach u swojego przyjaciela Henryka Firleja. Przez ten czas mała wieś była nieformalną stolicą Polski. Na pamiątkę tego zdarzenia w ścianie frontowej pałacu wmurowano czarną marmurową tablicę z łacińskim napisem. Nad nią dwieście lat później wmurowano kolejną, mniejszą z nieco uszczypliwym w stosunku do poprzednich właścicieli polskim tekstem: „Firlej postawił, czas zrujnował.🙂​ Wincenty hr. Krasiński restaurował pod zarządem Józefa Kotarbińskiego w roku 1852”.

Ufortyfikowany pałac był bezpiecznym schronieniem również podczas potopu szwedzkiego. Mimo posiadania niewielkiej załogi nie został zdobyty przez wojska szwedzkie.

Po II wojnie światowej w pałacu stacjonowało wojsko, zarządzał nim PGR, a później umieszczono tu dom dziecka i ośrodek wychowawczy, który działał do 2002 roku. Od kilkunastu lat zabytek jest w prywatnych rękach. Pałac zwrócono spadkobiercom przedwojennych właścicieli reprezentowanym przez hrabiego Stefana Dembińskiego. Powstała Fundacja Fortalicja Czemierniki, która rozpoczęła remont. Od 2013 roku pałac w Czemiernikach jest w rękach nowych właścicieli (Włodzimierza i Małgorzaty Jabłońskich). Na ścianie budynku wywieszono tablicę informującą o zakazie wstępu. Ogrodzenie z siatki strzeże dostępu w pobliże schodów wejściowych. Woda otaczająca pałac oblewa i niszczy niezabezpieczone ściany. Przyszłość obiektu niestety nie rysuje się różowo, bo wymaga on całościowej i szybkiej renowacji, a jak na razie śladów remontu nie widać.

Informacje praktyczne:

Samochód można zaparkować w pobliżu stawu i obejść spacerem teren wokół pałacu. Wstęp do środka obiektu jest zabroniony, a ogrodzenie wokół ogranicza również dostęp w pobliże ściany frontowej zabytku. Czas potrzebny na obejrzenie obiektu i spacer wokół stawu to ok. 30–40 minut.

Lokalizację pałacu i kościoła przedstawiamy w linku oraz na mapie zamieszczonej poniżej.